Τετάρτη 16 Οκτωβρίου 2013

Γιάννης Νικολάου, «Η κυρά της Λαπήθου»: η ηρωίδα που έσωσε δώδεκα στρατιώτες το 1974.

Web Counter

Γιάννης Νικολάου, Η κυρά της Λαπήθου, η ηρωίδα που έσωσε δώδεκα στρατιώτες το 1974.

Ἐπείνασα γάρ, καὶ ἐδώκατέ μοι

φαγεῖ ν, ἐδίψησα, καὶ ἐποτίσατέ με.

(Ματθαίου 25,42).

Γράφει: Δρ. Ιωάννης Χρ. Ιακωβίδης

Επιστημονικός Συνεργάτης

Κέντρου Ανατολικών Σπουδών

Για τον Πολιτισμό και την Επικοινωνία

Παντείου Πανεπιστημίου.

http://www.kans.gr/
Συνέβη σήμερα: http://www.kans.gr/category/%CF%83%CF%85%CE%BD%CE%AD%CE%B2%CE%B7-%CF%83%CE%AE%CE%BC%CE%B5%CF%81%CE%B1/

Λαός που λησμονεί το πολιτιστικό παρελθόν του δεν έχει παρόν και μέλλον. Καταντά φυτό χωρίς ρίζες. Σε αυτό το πλαίσιο, Η κυρά της Λαπήθου του δημοσιογράφου και στελέχους του δημοσιογραφικού τμήματος του ΡΙΚ Γιάννη Νικολάου [1] επαναφέρει στη μνήμη μας τα τραγικά γεγονότα της τουρκικής Εισβολής στην Κύπρο. Δεν πρέπει να ξεχνάμε, ειδικά σήμερα που ο Ελληνισμός στο σύνολό του διέρχεται πολύπλευρη κρίση: εθνική, οικονομική και πολιτική, πολιτιστική και ηθική.

Πρόκειται για τη συγκλονιστική ιστορία του εγκλωβισμού δώδεκα στρατιωτών στη Λάπηθο, τριών από το 256 Τ.Π. και εννέα από το 286 Μ.Τ.Π. Η Κυρά της Λαπήθου, Ευφροσύνη Προεστού, αφού τους προμήθευσε πολιτικά ρούχα, τους έκρυψε σε ένα κατασκότεινο και υγρό λαγούμι , τροφοδοτώντας τους καθημερινά. Σταδιακά, τις νύκτες –κατά ομάδες– αναζητούσαν την τροφή τους.

Η πεισματική άρνηση της ΕυφροσύνηςΠροεστού να μετακινηθεί προκάλεσε τις υποψίες των Τούρκων. Τελικά , στις 4 Σεπτεμβρίου 1974 διενήργησαν επίθεση κατά της οικίας του Κώστα Καπλάνη, στην οποία ήταν συγκεντρωμένοι οι δώδεκα στρατιώτες. Ένας του 256 Τ.Π. κατόρθωσε πεζός να φθάσει στον Αστρομερίτη και να καταλήξει στη γενέτειρά του , τον Αγρό. Άλλος , επίσης του 256 Τ.Π., συνελήφθη στην περιοχή του Βαβυλά, δυτικά της Λαπήθου. Ο τρίτος , του 256 Τ.Π. έφτασε στο Μπέλλαπαϊς μέσω Κερύνειας και παραδόθηκε στον Πρόεδρο Γλαύκο Κληρίδη, ο οποίος είχε συνάντηση με το Ραούφ Ντεκτάς. Οι υπόλοιποι εννέα συνελήφθησαν μαζί με την Ευφροσύνη Προεστού.

Οι Τούρκοι τους ξυλοκόπησαν άγρια και ιδίως την Ευφροσύνη Προεστού, επειδή τη θεώρησαν ηθική αυτουργό αυτού του συμβάντος. Γλίτωσε την τελευταία στιγμή, γιατί την αναγνώρισε ένας Τουρκοκύπριος ανακριτής. Υπήρξε μαία και ξεγέννησε τη μητέρα του, που τον έφερε στον κόσμο. Προσέφερε αδιακρίτως τις υπηρεσίες της σε Χριστιανούς και Μουσουλμάνους της περιοχής. Ακολούθησε η απόλυση της Ευφροσύνης . Μετά από λίγες ημέρες –κατόπιν βασανιστηρίων– αφέθηκαν ελεύθεροι και οι εννέα στρατιώτες.

Στις 17 Απριλίου 1993 , απεβίωσε σε ηλικία 93 ετών και ετάφη στο Νέο ΚοιμητήριοΛευκωσίας. Ο Δήμος Λαπήθου, το Σωματείο Η ΛΑΠΗΘΟΣ και οι δώδεκα στρατιώτες που επέζησαν χάριν των ενεργειών της, της ανήγειραν προτομή στο οδόφραγμα του Λήδρα Πάλας, για να ατενίζει τον Πενταδάκτυλο.

Το βιβλίο προλογίζει ο Πέτρος Παπαπολυβίου, Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου. Σημειώνει –μεταξύ άλλων:

(…) Οι μαρτυρίες των στρατιωτών\συμπρωταγωνιστών παρατίθενται και συν-αρθρώνονται αρμονικά, σε μια συνεχή συναρπαστική αφήγηση από τον συγγραφέα, με συνέπεια ο αναγνώστης να παρακολουθεί με αδιάπτωτο ενδιαφέρον και αγωνία τις λεπτομέρειες της πρωτοφανούς ιστορίας που διαδραματίστηκε τις πρώτες ημέρες της τουρκικής κατοχής του βόρειου τμήματος της Κυπριακής Δημοκρατίας . (…) (σελ.9).

(…) Ως Λαπηθιώτης, που γνώρισα την Ευφροσύνη Προεστού στα παιδικά μου χρόνια, ένιωσα μεγάλη συγκίνηση διαβάζοντας το βιβλίο αυτό, που αποτελεί κι ένα μνημόσυνο για μια σεμνή ηρωίδα της «διπλανής πόρτας». Ένα βιβλίο που μας ταξιδεύει στη γη μας , στην οδό Ελλάδος, δίπλα από την «Πλατεία Ηρώων» και το Δημαρχείο Λαπήθου, κάτω από τον επιβλητικό βράχο του Α΄ Δημοτικού Σχολείου, στα περβόλια της ενορίας του Αποστόλου Λουκά (…) (σελ.10).

Ο γράφων, ο οποίος κατάγεται από τη Λάπηθο, θεωρεί πολύ κατατοπιστική την παρουσίαση του Πέτρου Παπαπολυβίου. Διαβάζοντας το έργο αυτό, δεν αισθάνθηκε πλήξη. Ήταν στιγμές που τα δάκρυά του κυλούσαν ακατάσχετα. Η χρήση διαλόγου σε διάφορα σημεία, σε συνδυασμό με την αφήγηση, προσδίδει δραματικότητα στην όλη πλοκή. Πρόκειται για ένα έργο «ἐκ τῶν ὦν οὐκ ἄνευ», που πρέπει να διαβάσουν, κατά το δυνατόν – περισσότεροι: όσοι έζησαν τα γεγονότα, για να θυμηθούν. Και οι νεότεροι για να διδάσκονται και να μη λησμονούν.

Προς ενίσχυση των ανωτέρω, παρατίθενται ενδεικτικά κάποια αποσπάσματα:

(…) Με μια απότομη, ανάποδη κίνηση του χεριού ο Τούρκος έμπηξε τον σουγιά ανάμεσα στα στήθια της γριάς, τύλιξε απάνω στη γυαλιστερή λάμα τη χρυσή αλυσίδα στην οποία είχε κρεμασμένο ένα χρυσό σταυρό και την τράβηξε με δύναμη. Η γριά ένιωσε ένα τσίμπημα στο σβέρκο από την αλυσίδα που έσπαζε κι ένα ακόμη πιο δυνατό στην καρδιά, όταν άκουσε το κουδούνισμα από το σύμβολο της πίστης της που αναπηδούσε στο δάπεδο… Ήταν η πρώτη φορά στη ζωή της που έβγαινε από το στήθος της ο χρυσός σταυρός! (…) Και τώρα ο αλλόθρησκος βασανιστής, που δεν είχε σεβαστεί την ηλικία της, δεν είχε σεβαστεί το φύλο της, μαγάριζε και την πίστη της με τον ίδιο εκείνο σουγιά με τον οποίο απειλούσε να την σφάξει (…) Την άρπαξε από τα μαλλιά, την πίεσε με δύναμη να σκύψει προς το μέρος που είχε πέσει το σταυρουδάκι και της είπε με μια φωνή που ακουγόταν περισσότερο σαν στριγγλιά: « Φτύσε»! ( …)

Η γριά για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου κοκκάλωσε. Είχε αντέξει τους τεχνητούς πνιγμούς την προηγούμενη ημέρα στη θάλασσα της Αχειροποιήτου –εκείνο κι αν ήταν βασανιστήριο– είχε αντέξει τον ξυλοδαρμό με το σχοινί της καμπάνας, είχε αντέξει τα ολονύχτια βασανιστήρια στα μπουντρούμια του Κάστρου[2] … Αλλά αυτό; Θεέ μου! Την υποχρέωνε να αμαρτήσει απέναντι στο σύμβολο της πίστης της! Να φτύσει το σταυρό! Σαν να της ζητούσε να φτύσει κατάμουτρα τον Ιησού Χριστό, να βγάλει από τα βάθη της ψυχής της ό, τι κρατούσε αυτή την ψυχή ζώσα και αγνή! Δεν πονούσε το σώμα της τώρα, πονούσε η ψυχή της, πονούσε το πνεύμα της, πονούσε η ύπαρξή της! Για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου κοκκάλωσε. Αυτό δεν θα το άντεχε. «Αγία Αναστασία μου, πάρε με τώρα να χαρείς! Γλίτωσέ με απ’ αυτό το μαρτύριο!».

(…) Για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου και μόνο είχε κοκκαλώσει η αγέρωχη, αλύγιστη Ελληνίδα. Για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου, η διάρκεια του οποίου ήταν τόσο τεράστια για να περάσουν από μπροστά της η ζωή της ολόκληρη, η μορφή της Αγίας Αναστασίας και οι μορφές των δώδεκα « παιδιών της» - έτσι αποκαλούσε τους στρατιώτες που προστάτευε. Για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου η διάρκεια του οποίου ήταν τόσο αμελητέα, ώστε οι Τούρκοι βασανιστές να μην αντιληφθούν το κοκκάλωμά της. «Θεέ μου, συγχώρα με!» ξανάπε από μέσα της κι έφτυσε χάμω ανοίγοντας ορθάνοιχτα τα μάτια για να βλέπει ξεκάθαρα και να μην αγγίξει το σάλιο της το ιερό σύμβολο.

Ο Τούρκος, έτσι όπως την κρατούσε από τα μαλλιά, την πέταξε κυριολεκτικά απέναντι, και το κούτελό της χτύπησε με δύναμη στον τοίχο βγάζοντας έναν υπόκωφο γδούπο , που αντήχησε σε ολόκληρο το μισοσκότεινο δωμάτιο-κελί. Η γριά σωριάστηκε και πάλι στο έδαφος… Οι δύο Τούρκοι τράβηξαν τη γριά Φροσύνη από τις αμασκάλες, κι έτσι μισολιπόθυμη όπως ήταν, την έσυραν πίσω στο κελί της και την πέταξαν στο έδαφος σαν τσουβάλι . Την έδερναν και την κακοποιούσαν για περισσότερο από μια ώρα κι ήταν και οι δυο τους τόσο αποκαμωμένοι από την κούραση που δεν διέκριναν στο μισοσκόταδο του παγερού κελιού το ζεστό χαμόγελο πίσω από κατακόκκινο και ματοβαμμένο πρόσωπό της …«Θεέ μου, συγχώρα με! Αγία μου Αναστασία, σ’ ευχαριστώ…» (…) (σελ. 16-18).

(…) Έτσι θα ξεγελούσε αργότερα η γριά Φροσύνη και τους ανακριτές και βασανιστές της, όταν θα συλλαμβανόταν και θα βασανιζόταν για να ομολογήσει τη δράση των στρατιωτών, να πει πόσοι είναι, τι όπλα έχουν και πού κρύβονται. Με την εξυπνάδα και το θάρρος να μην την εγκαταλείπουν ακόμη και στα πιο δύσκολα, η κυρά Ευφροσύνη έτσι βασανισμένη, δαρμένη και κακοποιημένη αρνείται να ομολογήσει οτιδήποτε σε σχέση με τους δώδεκα στρατιώτες… Αυτή ήταν η κυρά Ευφροσύνη: ΗΡΩΙΔΑ! Με κεφαλαία γράμματα. Όχι, απλώς θα βοηθούσε τους δώδεκα στρατιώτες, αλλά θα τους προστάτευε από τους Τούρκους. Πολύ περισσότερο όταν συνελήφθη και βασανίστηκε φριχτά από τους κατακτητές ,αψήφησε τον πόνο και τον εξευτελισμό, κοίταξε τον θάνατο κατάματα, με περηφάνια , αξιοπρέπεια και ηρωισμό. Κράτησε το στόμα της κλειστό για να προστατεύσει τα δώδεκα παιδιά… σαν μάνα, σαν Παναγιά, ως Ελληνίδα! Δεν είχε τίποτε να ζηλέψει από τις ηρωίδες του 1821, τις αντάρτισσες του 1940, τις αγωνίστριες του 1955. Αυτή ήταν η Ευφροσύνη Προεστού. Κι αυτά θα έκανε! (…) (σελ.335).

(…) Οι εικόνες του Πολύκαρπου ήταν όλες πρόσφατες! Από πρόσωπα, μόνο η κυρά Ευφροσύνη! Η γριά μαία που είχε τάξει ως σκοπό της ζωής της εκείνες τις τριάντα μέρες να τους σώσει. Πέρασε μπροστά του η μορφή της γριάς, έτσι όπως στεκόταν μπροστά τους, όταν την πρωτοσυνάντησαν και της ζήτησαν βοήθεια. Σαν να ήθελε να κρατήσει στο μυαλό του εκείνη, την πιο αγνή, την πιο τρυφερή, την πιο γλυκιά εικόνα που είχε ζήσει μες στη φρίκη του πολέμου και του θανάτου που είχαν μαυρίσει την ψυχή του εδώ και τόσες εβδομάδες. Την εικόνα του μόνου ανθρώπου το βλέμμα του οποίου είχε στοργή και αγάπη, του μόνου ανθρώπου που τους καλοδέχτηκε και προσφέρθηκε αμέσως να τους βοηθήσει. Γέμισε το σκοτάδι των ματιών του με τη μορφή της κυρά Ευφροσύνης και σαν να γαλήνεψε η ψυχή του! Ύστερα άφησε τη θωριά του νου να πετάξει σαν γλάρος ταξιδιάρικος από τον Κεφαλόβρυσο της Λαπήθου ως κάτω στη θάλασσα της Αϊρκώτισσας περνώντας πάνω από τα γεμάτα λεμονόδεντρα περιβόλια και μυρίζοντας την κιτράδα των λεμονιών…(…)( σελ.370).

(…) Ο Νίκος, όταν ανέπνευσε πια τον αέρα της ελευθερίας και βρέθηκε να πνίγεται στις αγκαλιές και τα φιλιά συγγενών και φίλων, άφησε ένα δάκρυ να κυλήσει στα μάγουλα, γύρισε πίσω και ατένισε τον βουβό Πενταδάκτυλο…Και στην πλαγιά σαν να είδε ζωγραφισμένη τη μορφή της κυρά Ευφροσύνης! Αγέρωχη, περήφανη, αλλά και γεμάτη αγάπη…Σ΄ ευχαριστώ, κυρά μου! Σ΄ευχαριστούμε… Εσύ μας έσωσες, σε σένα χρωστάμε τη ζωή μας. Ο Θεός να σ’ έχει καλά…» Έβγαλε από την τσέπη το σταυρουδάκι του, το φίλησε και το ξαναφόρεσε στον λαιμό. Και χώθηκε ξανά στις αγκαλιές των δικών του…(…) (σελ.439).

(…) « Φεύγετε. Ανταλλαγή αιχμαλώτων. Είστε ελεύθεροι»! Και τους φόρτωσαν στα λεωφορεία. Ήταν 25 του Σεπτέμβρη. Της Οσίας Ευφροσύνης! Οι στρατιώτες της κυρά Ευφροσύνης αφήνονταν ελεύθεροι… Όλοι εκτός από τον Στέλιο, ο οποίος βαριά τραυματισμένος ακόμη, θα μεταφερόταν από το Νοσοκομείο της Κερύνειας , όπου είχε νοσηλευτεί. Εκείνοι βέβαια δεν ήξεραν…(…) ( σελ.451).

(…) Οι δώδεκα στρατιώτες της κυράς της Λαπήθου ύστερα από τριών εβδομάδων κράτηση στα μπουντρούμια του Αττίλα, και μετά από ανείπωτα βασανιστήρια και κακοποιήσεις ελευθερώθηκαν στις 25 Σεπτεμβρίου, ημέρα της Οσίας Ευφροσύνης!

…Συμβολικό; Ίσως!

Η ίδια η κυρά Ευφροσύνη έφυγε από τη ζωή το Πάσχα του 1993, λίγο πριν από τα μεσάνυχτα, στις 17 Απριλίου, την ώρα που οι καλαντιστές στα χωριά τραγουδούν τον «…Καλό Λόγο ν’ ακούσετε και το Χριστός Ανέστη…» Σαν να την πήρε μαζί του ο Αναστάς Χριστός!.... Συμβολικό; Σίγουρα! Ο προορισμός της κυρά Ευφροσύνης ήταν ήδη προδιαγεγραμμένος: η θέση της, «ἐκ δεξιῶν τοῦ Πατρός…».

Εις ένδειξη τιμής για την ανεκτίμητη προσφορά και τον απαράμιλλο ηρωισμό της Ευφροσύνης Προεστού, της κυράς της Λαπήθου, τα δώδεκα παιδιά της έστησαν στον χώρο μπροστά από το οδόφραγμα του Λήδρα Πάλας –όσο πιο κοντά γίνεται στην κατεχόμενη γη που καρτερεί– μνημείο ευγνωμοσύνης… της δικής τους, αλλά και όλου του Έθνους. Του Έθνους που καταφέρνει να μένει ορθό μέσα στους αιώνες και τις χιλιετίες των επιβουλών, των άνισων αγώνων και της προδοσίας χάρη στους Λεωνίδες και τις Σπαρτιάτισσες μάνες… Τους Παπαφλέσσες, τους Κολοκοτρώνηδες και τις Μπουμπουλίνες… Τους Αυξεντίου και τους Μάτσηδες… Τις Ευφροσύνες…(σελ.465-466).

Ενδεικτική βιβλιογραφία

www.lapithos.org.cy/‎Δήμος Λαπήθου.

ΓιάννηςΝικολάου, Η Κυρά της Λαπήθου, Cyprus Highlights. Πρόλογος: Πέτρος Παπαπολυβίου, Αναπληρωτής Καθηγητής Πανεπιστημίου Κύπρου (Από το Διαδίκτυο).

Ιακωβίδης Χρ. Ιωάννης, Η Λάπηθος εάλω, Τρίτη, 6 Αυγούστου 1974, στο εβδομαδιαίο περιοδικό «Επίκαιρα», Διευθυντής Λάμπρος Καλαρρύτης, τεύχος 198, 01\08-07\08\2013, σελ. 80-81.

Προσφυγικό Σωματείο « Η Λάπηθος», ΙμερόεσσαΛάπηθος. 3.000 χρόνια, Δήμος Λαπήθου, Β΄ έκδοση: Νεοπτόλεμος Κότσαπας, Δήμαρχος Λαπήθου, Λευκωσία, 2012.

Ινφογνώμων Πολιτικά: Ειρήσθω Η Κυρά της Λαπήθου (Από το Διαδίκτυο).